بریده جراید

نمره کارآیی نظام نوآوری ایران در وضعیت نامطلوبی قرار دارد، که گویای عدم موفقیت در بحث تجاری سازی ابداعات و اختراعات است.

به گزارش روابط عمومی اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان نرم افزار به نقل از پایگاه خبری اتاق تهران، هرچند در ایران اختراعات و ابداعات زیادی ثبت می شود اما عملکردها در تجاری سازی محصولات دانش بنیان بسیار ضعیف است.

براساس سند چشم انداز، ایران باید تا سال ۱۴۲۵، به رتبه نخست منطقه در اقتصاد دانش بنیان برسد. اما چگونه؟

کارآفرینی، خلق ارزش و خلق ثروت شمایلی متفاوت از گذشته یافته است، چراکه فناوری همه چیز را در اقتصادها تغییر داده است. مهم ترین نمود اقتصادهای مدرن، اتکای بیشتر بر دانش و هرچه عمیق تر شدن ارتباط بین محصول تلاش های علمی با اقتصادهاست. به همین دلیل، در همه کشورها، نظامی به اسم نظام نوآوری تعریف شده است. نظام نوآوری مجموعه ای پیچیده از روابط بین عناصر فعال است که در نهایت به تولید محصول نوآورانه منجر می شود. کارآیی نظام نوآوری، در به حداکثر رساندن خروجی های نوآوری است.

اندازه گیری و ارزیابی نظام نوآوری کشورها برای بهبود تخصیص و بهره برداری از منابع و در نتیجه، ترغیب و ترویج نوآوری و تجاری سازی آن ضروری است. یک بررسی خارجی در سال ۲۰۱۴ از وضعیت نظام نوآوری در ۳۵ کشور نشان می دهد کارآیی این نظام به طور عمده به تجاری سازی بستگی دارد. به این معنا که تولید اختراعات و مقالات علمی، از نظر کمی و کیفی کافی نیست و زمانی می توان گفت نظام نوآوری کارآمد است که این اختراعات تجاری شود و به تحریک رشد اقتصادی کمک کند.

یک بررسی در سال ۲۰۱۱ نشان داد از بین ۳۳ کشور جهان یعنی ۲۵ کشور عضو اتحادیه اروپا و بلغارستان، رومانی، ترکیه، ایسلند، نروژ، سوئیس، ایالات متحده و ژاپن، بازده نوآوری و سیاست های نوآوری در کشورهای دانمارک، آلمان، لوکزامبورگ، مالت و سوئیس بیش از دیگر کشورها بوده است.

در این پژوهش ها درصد شاغلان در فعالیت های دانش بنیان از کل اشتغال، درصد صادرات محصولات با فناوری بالا از کل صادرات محصولات و درصد صادرات خدمات دانش بنیان از کل صادرات خدمات، به عنوان خروجی های نظام نوآوری در نظر گرفته شده است.

در سال ۱۳۹۴، پژوهشگران ایرانی کارآیی نظام نوآوری در ایران و ۱۹ کشور خاورمیانه را بررسی کردند. یافته های آنان نشان داد براساس شاخص نوآوری جهانی از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴، ۵ کشور در ۴ سال، ۳ کشور در ۳ سال، ۲ کشور در ۲ سال و ۴ کشور در یک سال، به کارآیی نوآوری رسیدند و ۶ کشور در ۴ سال هیچ کارآیی در این زمینه ثبت نکردند. در این بین، ایران تنها در ۲ سال از چهارسال بررسی شده به نمره کارآیی نوآوری ۱ رسید.

یک بررسی دیگر در سال ۹۶، کارآیی نظام ملی نوآوری ایران و ۷۳ کشور دیگر را در قالب فرایند دو مرحله ای تولید و تجاری سازی دانش ارزیابی کرد. یافته ها نشان داد نظام ملی نوآوری ایران در این زمینه ناکارآمد عمل کرده است که این به معنای عدم تحریک رشد اقتصادی از مسیر تولیدات دانش بنیان است.

یک بررسی دیگر تلاش کرده جایگاه ایران را در اقتصاد دانش بنیان بر اساس هدف‌گذاری در سند چشم انداز ۱۴۲۵ در مقایسه با ۱۷ کشور دیگر شناسایی کند. یافته ها نشان داد براساس آمار سال ۲۰۱۶، بیشترین تعداد مقالات علمی و فنی سرانه متعلق به کره جنوبی و ایران بوده است اما از نظر ثبت اختراعات سرانه در کشور های کره جنوبی و چین بالاتر است. ایران در خصوص ثبت اختراعات سرانه، براساس آمار این سال در رتبه چهارم و پس از قطر قرار گرفته است. نکته قابل توجه اینکه غیر از چین، هیچ یک از کشورها نتوانستند از مرحله کارآیی خلق ابداعات و اختراعات عبور کنند.

نمره کارآیی نظام نوآوری ایران در وضعیت نامطلوبی قرار دارد، که گویای عدم موفقیت در بحث تجاری سازی ابداعات و اختراعات است. هرچند در ایران اختراعات و ابداعات زیادی ثبت می شود اما عملکردها در تجاری سازی محصولات دانش بنیان بسیار ضعیف است.

پژوهشگران به دولت توصیه کردند با توجه به رابطه مثبت و معنی دار شاخص حکمرانی خوب بر خلق ابداعات و اختراعات و رابطه منفی تعرفه گمرکی با کارآیی نظام ملی نوآوری، بر تحریک اقتصاد از مسیر محصولات دانش بنیان اثر بگذارند. تقویت همکاری صنعت با دانشگاه و تسهیل شرایط ارتباط صنعت و دانشگاه، ارزیابی عملکرد استادان براساس معیارهایی مثل تعداد مقالات یا ثبت اختراعات و وزن دهی بیشتر به بُعد تجاری سازی دانش از دیگر پیشنهادها برای رسیدن به رشد اقتصادی بیشتر از محل اقتصاد دانش بنیان است.

برای مطالعه بیشتر، مقاله کارآیی نظام ملی نوآوری ایران و کشورهای منتخب را بخوانید. این مقاله در نشریه پژوهش های اقتصادی در تابستان ۱۴۰۰ منتشر شده است.